نقش جنبش های اجتماعی فراملی در تدبیر جهانی امور: مطالعه موردی محیط زیست

از دهه 1990 با تسریع فرایند جهانی شدن، انقلاب در فناوری ارتباطات، جهانی شدن مشکلات و تضعیف دولتها در برطرف کردن آنها، و مطرح شدن کنشگران خصوصی و غیرانتفاعی شاهد برجسته شدن تدبیر جهانی امور برای برخورد با وضعیت جدید و در حال تحول هستیم. تدبیر جهانی امور به ساختارهای رسمی و غیررسمی ترتیبات باز می گردد و حاکی از آن است که دولتها به تنهایی نمی توانند مسایل جهانی را مدیریت کنند. یکی از حوزه های موضوعی که تدبیر جهانی امور در آن برجسته است حوزه مسایل زیست محیطی است و کنشگران گوناگونی در افزایش آن نقش دارند. سوالی که مطرح است این است که کدام کنشگر تأثیر بیشتری در افزایش تدبیر جهانی امور زیست محیطی دارد. فرضیه اصلی این پژوهش به بررسی نقش جنبشهای اجتماعی فراملی می پردازد و فرضیه های رقیب عبارتند از: نقش سازمان ملل و اجتماعات شناختی در تدبیر جهانی امور زیست محیطی. چارچوب نظری این پژوهش رویکرد سازه انگاری است که ضمن تمرکززدایی از دولت به شکل گیری جامعه مدنی جهانی توجه دارد و قایل به این مسأله است که در تدبیر جهانی امور کنشگران گوناگونی می توانند تأثیرگذار باشند. سازمان ملل از طریق سازمانهای تخصصی، برنامه ها و کمیسیونها و نهادهای مرتبط با خود در تدبیر جهانی امور درگیر شده است. اجتماعات شناختی نیز که متشکل از عالمان و کارشناسان حرفه ای هستند با جمع آوری اطلاعات، انتشار شناخت و آگاهی توجهات را به موضوعات حساس جلب کرده و حتی راه حلهایی نیز ارایه می کنند. اما انتقادات و محدودیتهایی به نقش سازمانهای بین المللی و اجتماعات شناختی وارد است. جنبشهای اجتماعی یکی از عناصر جامعه مدنی هستند که از دهه 1990 توجهات زیادی را به خود جلب کرده اند. جنبشهای فراملی زیست محیطی از طریق خلق معانی جدید، به چالش کشیدن گفتمان سیاسی و اجتماعی مسلط، و گسترش و اشاعه گفتمان خود در تدبیر جهانی امور زیست محیطی تأثیر می گذارند. در واقع سازمان و گفتمان جنبشها با بسیج منابع بر کنشگرانی همچون دولتها، سازمانهای بین المللی، شرکتهای چندملیتی، اجتماعات شناختی، و افکار عمومی اثر گذاشته و منجر به تغییر رفتار کنشگران گوناگون می شوند که در این راه از راهکارهای گوناگونی استفاده می کنند آنها با تسلط دادن گفتمان خود و اقناع سازی کنشگران دیگر منجر به تغییر قواعد تنظیمی و تکوینی می شوند. اما به نقش این کنشگران نیز انتقاداتی وارد شده است. در نهایت به این نکته می رسیم که نمی توان نقش سایر کنشگران را در تدبیر جهانی امور نادیده گرفت. بنابراین با تأکید بر نقش جنبشهای اجتماعی فراملی شبکه ای از کنشگران در تدبیر جهانی امور زیست محیطی دخیل هستند.